برای بسیاری از ما و علاقه‌مندان به سینما، بارها پیش آمده که هنگام تماشای یک فیلم میخ‌کوب شده‌ایم و از صحنه‌هایی که به تصویر کشیده شده، به وجد آمده‌ایم. یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شود تا ما محو یک فیلم شویم، استفاده از جلوه‌های بصری یا جلوه‌های ویژه است.
توجه داشته باشید که جلوه‌های بصری (Visual Effects) و جلوه‌های ویژه (Special Effects) با هم تفاوت دارند و یکی نیستند؛ اما اکثر اوقات به اشتباه یکی انگاشته می‌شوند. در ادامه به تفاوت این دو نیز خواهیم پرداخت.
از ابتدای تولد سینما، جلوه‌های ویژه و بصری وجود داشته‌اند و امروزه یکی از دلایل اصلی طولانی و پرخرج شدن روند فیلمسازی هستند. البته نظرات مخالف نیز وجود دارد و برخی معتقدند که تکیه بیش از حد به تکنیک جلوه‌های بصری و ویژه، هنر سینما را به خطر انداخته است و این بحثی است که سال‌هاست میان دوستداران سینما ادامه دارد.
جلوه‌های ویژه چیست؟
جلوه‌های ویژه که گاهی به اختصار به آن SFX نیز می‌گویند، تکنیک‌هایی است که بر سر صحنه و به صورت «واقعی» اجرا می‌شود تا شرایطی خاص را به وجود آورد. مثال واضح آن ایجاد انفجارهای مصنوعی است. در بسیاری از فیلم‌ها دیده‌ایم که یک ماشین یا مغازه منفجر می‌شود و وقتی فیلم‌های پشت صحنه را می‌بینیم، متوجه می‌شویم که این کار واقعاً انجام شده و ماشین را برای فیلمبرداری منفجر کرده‌اند. تیراندازی، زخم و خونریزی مصنوعی، از دیگر مثال‌هایی هستند که می‌توان برای جلوه‌های ویژه نام برد.
جلوه‌های بصری چیست و چه تفاوتی دارند؟
از طرف دیگر ما جلوه‌های بصری یا VFX را داریم که مجموعه‌ای از چیزهایی است که بعداً و توسط کامپیوتر به فیلم اضافه می‌شوند.
وقتی با استفاده از کامپیوتر یک فضاپیمای بزرگ طراحی می‌کنید و روی فیلم قرار می‌دهید، یا با استفاده از کروماکی تصاویر پشت سر بازیگران را عوض می‌کنید، در واقع از جلوه‌های بصری استفاده کرده‌اید. با پیشرفت فناوری، تصاویر کامپیوتری به باورپذیری بالایی رسیده‌اند و حالا به جای بسیاری از جلوه‌های ویژه، از جلوه‌های بصری استفاده می‌شود؛ چرا که از نظر هزینه به صرفه‌تر هستند.
به صورت خلاصه می‌توان گفت جلوه‌های ویژه تکنیک‌هایی هستند که در هنگام فیلمبرداری اجرا می‌شود و جلوه‌های بصری آن‌هایی هستند که در مرحله‌ی پس‌تولید روی فیلم قرار می‌گیرد.
جلوه‌های ویژه یا بصری؛ کدام‌یک بهترند؟
با حرف‌هایی که زدیم، به نظر می‌رسد کم‌کم جایگاه جلوه‌های ویژه از دست خواهد رفت و جلوه‌های بصری جای آن را خواهد گرفت. حال سوال این است که چرا هنوز از جلوه‌های ویژه استفاده می‌شود؟ پاسخش کوتاه است: حس.
وقتی یک بازیگر از یک انفجار فرار می‌کند یا در یک خانه‌ی در حال آتش‌سوزی می‌دود، بازی‌اش واقعی‌تر است، چون که همه چی واقعی است و طبعاً واکنش‌های او نیز طبیعی‌تر خواهد. در واقع جلوه‌های ویژه باعث می‌شود تا حس‌های واقعی‌تری از بازیگران ببینیم.
از طرف دیگر جلوه‌های بصری نیز باعث شده‌اند تا بتوانیم به دنیاهایی سفر کنیم که تاکنون ندیده‌ایم، به فضا برویم و سرزمین‌های افسانه‌ای را ببینیم. بدون استفاده از کامپیوتر، بسیاری از فیلم‌های سرگرم‌کننده‌ی امروز ساخته نمی‌شدند.
جواب سوال این است که هیچ‌کدام برتری‌ای به دیگری ندارد. برای ساخت یک فیلم خوب و به یادماندنی، به هردوی این جلوه‌ها احتیاج داریم. کارگردانان امروزی نیز از هر دوی این تکنیک‌ها استفاده می‌کنند و به این شکل است که رضایت‌مندی مخاطب را نیز کسب می‌کنند.