گاهنامه راوی- وقتی شبکه‌های تلویزیونی معتبر دنیا، وضوح تصویر را از HD به 4K تبدیل کردند، تلویزیون ایران با رونمایی از اولین مجموعه تولیدی با کیفیت 4K رونمایی کرد. مجموعه انیمیشنی، که مخاطب کودک و نوجوان را به دنیای شیرین شخصیت انیمیشنی به نام «چیا» می‌برد و با داستان‌های او همراه می‌کرد. «مجموعه انیمیشن چیا» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی امیرسحرخیز، اولین مجموعه داخلی با کیفیت 4K در ایران است که تندیس طلایی بهترین اثر تلویزیونی در دوازدهمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران را دریافت کرد. «مجموعه انیمیشن چیا» اگرچه در دوران قرنطینه پاندمی کرونا تولید شد اما با حضور در جشنواره‌های مختلف ملی و بین‌المللی، مسیری جدید در صنعت انیمیشن را طی کرد. حضور در بازار جهانی «میپ» مهم‌ترین حضور و تجربه «مجموعه انیمیشن چیا» در بازار جهانی است. به همین بهانه به گفت و گو با امیر سحرخیز نشستیم.
شما تجربه‌ای در فروش انیمیشن در بازار بین‌المللی دارید. از تجربه این بازار بگویید؟
بله، من در سال 2019 تجربه حضور در «میپ» را داشتم که یک بازار بین‌المللی در شهر کن، در جنوب فرانسه است.
فرایند حضور در این بازار چگونه بود؟
در دنیا یک سری بازار بین‌المللی فیلم برای فروش محصولات تصویری از جمله آثار سینمایی و تلویزیونی در ژانر، مخاطب و ساختارهای مختلف وجود دارد که یکی از مهم‌ترین این شاخه‌‌ها انیمیشن است. فرمت این بازارها این گونه است که در سایت ثبت نام کرده و در این سایت به خریداران دسترسی به محصولات داده می‌شود و شما به عنوان خریدار یا فروشنده اثر، می‌توانید به صورت حضوری در این بازار حضور داشته باشید.
شما با چه اثری وارد این بازار شدید؟
«میپ» یکی از بازارهای مهم محصولات تلویزیونی است که بخشی به نام «میپ جونیور» در این بازار وجود دارد، که متمرکز بر تولید و پخش آثار ویژه کودکان و نوجوانان است. من در «میپ جونیور2019» با «مجموعه انیمیشن چیا» شرکت کردم. «میپ 2019» قبل از پاندمی کرونا، به صورت حضوری برگزار شد. در آن سال 8 اثر برای حضور در بازار انتخاب شد که «مجموعه انیمیشن چیا» یکی از آن آثار بود.
مارکتینگ آثار انیمیشنی آن هم در بازارهای بین‌المللی کار آسانی به نظر نمی‌آید. چه اتفاقی در آن روز برای «چیا» افتاد؟
در بازار «میپ» بخشی وجود دارد که صاحب اثر را با خریدار اثر تطبیق می‌دهند. «چیا» در این بخش، یک مشتری برزیلی داشت. جلسه مچ میکینگ جلسه جالبی بود. همه خریداران در سالنی نشسته بودند و خریداران باید در 10 دقیقه، اثر را معرفی می‌کردند. نکته مهمی که در آنجا من به آن رسیدم این بود که چیزی که در «چیا» نمایش دادیم یک زندگی کاملا ایرانی با فرهنگ ایرانی و به دور از کلیشه‌ها است که توجه مشتری خارجی جلب کرده بود. در ساخت انیمیشن، وقتی بخواهیم ایرانی کار کنیم ناخودآگاه ذهن‌ها به سمت تصویر و گرافیکی میرود که سنتی است. اما در «چیا» چنین دیدگاهی وجود نداشت و حلقه واسطه‌ای بین تصویر عامیانه و تکنیک به روز، استفاده شد.
به نظر شما مهم‌ترین نکته‌ای که در فروش آثار انیمیشنی در بازارهای بین‌المللی وجود دارد، چیست؟
قیمت فروش اثر. مهم‌ترین نکته‌ای که در میپ به چشم آمد، قیمت فروش آثار بود. در چنین بازارهایی غالبا قیمت‌هایی که از ایران ارائه می‌شود به دلیل تفاوت ارزی که وجود دارد، برای خریداران خارجی بسیار ارزان است و زمانی که قیمت پایین ارائه دهید اساسا از اطمینان خریدار کم می‌کند. من تجربه پیچ در جشنواره انسی فرانسه را داشتم. در پیچ، روال این است که می‌روید و کار خود را که شاید فقط دمو آن آماده است را ارائه می‌دهید. در آن مدت دوره‌هایی برای فروشندگان آثار برگزار شد که پیچ اصولی را آموزش دادند و تجربه بسیار متفاوت و خوبی بود. نکته‌ای که در پیچ وجود دارد این است که در سالنی بزرگ که هم‌زبان شما نیستند، باید مخاطب را جذب و همراه کرد، فرهنگ کشورهای مختلف را شناخت و علاوه بر همه این‌ها، وجه اقتصای را در نظرگرفت. درکلاس‌هایی که برای ما برگزار شد، مربی کلاس خطاب به یک فروشنده آفریقایی گفت: «اگر قیمت واقعی فروش محصول در کشور خود را می‌زنید اما برای خریداران دیگر کشورها تعجب برانگیز است، قیمت غیرواقعی را بزنید.»
خریدار انیمیشن «چیا» چه پیشنهادی برای شما به عنوان فروشنده داشت؟
خریدار با فرض خرید اثر و دوبله، قصد پخش در شبکه تلویزیونی کشور برزیل را داشت. همچنین پیشنهاد تولید مشترک اثری را داشتند که مورد استقبال دو طرف قرار گرفت. تولید مشترک به دلیل اینکه حق پخش، IP و مالکیت معنوی برای هر دو طرف است بسیار امتیاز خوبی به شمار میرود.
به نظر شما برای کشورهای خارجی، انیمیشن ایرانی جذابیت دارد؟
قطعا، اگر آنچه که نمایش داده می‌شود، در کشور خودشان وجود نداشته باشد، قطعا جالب خواهد بود.
در انیمیشن «چیا» چنین چیزی را داشتید؟
سعی کردیم که داشته باشیم و می‌توان گفت که وجود داشت. چیا یک شخصیت ایرانی با زندگی کاملا ایرانی در تهران را داشت. اگر بخواهم مثالی در این مورد بزنم، در یکی از قسمت‌های چیا، همسایه نذری می‌آورد و این عمل برای خریدار برزیلی بسیار جذاب بود. وقتی عمل نذری دادن را برایش تعریف کردم بسیار لذت برد. تمام تصاویری که در چشم ما بسیار معمولی است، برای مخاطب خارجی جذاب است. اگر کاری که ساخته می‌شود به دور از کپی کاری باشد، برای مخاطب تازگی دارد. در بازارهای بین‌المللی باید چیزی را برای فروش ببریم که مشتری خارجی ندیده باشد.
پس می‌توانیم اینطور جمع بندی کنیم، که جذابیت آثار نمایشی برای مشتریان خارجی، تفاوت فرهنگ‌ها است.
به نظرم بهتر است که بگوییم «جذابیت آثار نمایشی در تفاوت‌‌ها و اشتراک‌ها است.»
شما در انیمیشن چیا این اشتراک را ایجاد کرده بودید؟
از قصد اشتراکی ایجاد نشده بود، چون ما نمی‌دانستیم که قرار است با یک مشتری برزیلی به گفت و گو بنشینیم اما اشتراکی که ایجاد شده بود، پوشیدن لباس تیم ملی برزیل در فوتبال بازی کردن‌های چیا بود. من خودم از بچگی به این تیم علاقه داشتم و در انیمیشن «چیا» نیز، وقتی چیا مشغول بازی فوتبال بود، لباس تیم ملی برزیل را بر تن داشت. همین اتفاق توجه خریدار برزیلی را جلب کرد و باعث شد که از علاقه مردم آبادان به برزیل بگویم و اینقدر برایش جالب بود که پیشنهاد ساخت مستندی با این موضوع را به من داد.
شما تجربیات خوبی در «میپ جونیور» به دست آوردید و آثار زیادی را هم در آن بازار دیدید، در حال حاضر وضعیت انیمیشن ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کیفیت تولید انیمیشن در ایران مشابه کشورهای اروپایی است، اما متاسفانه مشکل بزرگی که در صنعت انیمیشن وجود دارد، مهاجرت نیروی ماهر یا همکاری نیروهای ماهر در پروژه‌های خارجی است. شاید این همکاری در وهله اول اتفاق خوشایندی باشد اما نیروهای ماهر با همکاری در پروژه‌های خارجی، وقتی برای حضور در پروژه‌های داخلی را ندارند و از طرفی وقتی شما سهمی از مالکیت معنوی در پروژه نداری، آورده‌ای نخواهد داشت.
چرا نیروهای ماهر صنعت انیمیشن تمایل بیشتری در همکاری با پروژه‌های خارجی دارند؟
ارائه خدمات به کشورهای دیگر اگرچه در کوتاه مدت درآمد خوبی دارد اما در طولانی مدت آورده‌ای نخواهد داشت. کسی که در این حوزه فعالیت می‌کند با توجه به رقم‌های تولید داخلی و اختلاف ارزی که وجود دارد، کار کردن در ایران برایش جذابیت ندارد. من امیدوارم بتوانیم بیشتر به سمت تولید مشترک با کشورهای دیگر برویم و سهمی در فروش جهانی و مالکیت معنوی داشته باشیم.
تهیه‌کنندگان انیمیشن چرا دست به تولید بیشتر و با کیفیت‌تر نمی‌زنند؟
تولید انیمیشن روندی طولانی و البته گران دارد. شاید برای تهیه‌کننده‌ای که شناخت کافی از صنعت انیمیشن ندارد، سرمایه‌گذاری کار آسانی نباشد. متاسفانه سیستم تولید در صنعت انیمیشن هنوز روند قدیمی خود را دارد و مثل سینما نیست که منابع مالی جذب کنند و فیلم را بسازند. انیمیشن اگرچه صنعت گرانی است اما آورده خوبی هم دارد، چون محدود به پخش و اکران فیلم نمی‌شود و بازارهای جانبی خوبی مانند کتاب، عروسک، لوازم‌التحریر و پوشاک را می‌سازد که مخاطبین آن کودکان و نوجوانان هستند.
چقدر این بازارهای جانبی در سودهی صنعت انیمیشن تاثیرگذار است؟
خیلی زیاد. در صنعت انیمیشن کودک، عنصری داریم به اسم عنصر تکرار. وقتی یک کودک ده‌ها بار باب اسفنجی را می‌بیند و خسته نمی‌شود، باعث افزایش آمار بازدید در پلتفرم نمایشی شده است. وقتی کودکی عروسک باب اسفنجی را می‌خرد و خراب می‌کند، دوباره می‌خرد، باعث تکرار شده است. وقتی لباسی را با طرح باب اسفنجی می‌خرد و سال بعد که رشد کرده دوباره می‌خواهد که بخرد، یعنی تکرار. همین تکرارها است که جریان اقتصادی را زیاد می‌کند.
بازاریابی بازارهای جانبی در انیمیشن‌های ایرانی بسیار کم دیده می‌شود و شاید تنها انیمیشنی که سهم خوبی از بازار دریافت کرد، مجموعه «شکرستان» بود، بازاریایی در صنعت انیمیشن چگونه پیش میرود؟
چرخه انیمیشن چرخه بزرگی برای مارکتینگ و بازاریابی نیاز دارد که متخصص فروش، مطالعه بازار، بازاریابی، جذب سرمایه و… را در بر بگیرد. برای فروش آثار انیمیشن ایرانی در بازارهای جانبی به مانع بزرگی بر می‌خوریم، تولید کننده لوازم‌التحریر، پوشاک و…که این افراد برای معافیت از پرداخت کپی‌رایت، استفاده از تصاویر انیمیشن‌های خارجی را ترجیه داده و همین موضوع باعث می‌شود کاراکترهای خارجی به چشم مخاطب کودک و نوجوان ایرانی، آشناتر باشد. نه تنها در بازار جانبی بلکه در پخش از پلتفرم‌های مختلف نیز، پخش انیمیشنی که نیاز به پرداخت کپی‌رایت ندارد به صرفه‌تر است. در برخی کشورها مانند انگلیس و فرانسه، قانونی وجود دارد که طبق آن نباید پخش تولیدات داخلی از تولیدات خارجی بیشتر شود، با اینکه در ایران همچین اتفاقی نمی‌افتد.
چرا تاکنون بازاریابی انیمیشن‌های ایرانی در بازارهای خارجی به طور جدی اتفاق نیفتاده است؟
در زمینه بازاریابی در کشورهای خارجی، تحریم‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت. خرید و فروش آثار با توجه به تحریم و اعداد بزرگی که باید رد و بدل شود، بسیار دشوار است. همزمانی پیشرفت کیفی آثار انیمیشن و شدت گرفتن تحریم‌ها، اتفاقی بود که باعث کاهش فروش و صادرات انیمیشن در بازار جهانی شده است.
در بحث صادرات انیمیشن چه اقداماتی را می‌توان انجام داد؟
اگر می‌خواهیم اتفاقی در فروش داخلی و خارجی رخ بدهد باید محصول با مالکیت معنوی خودمان را داشت باشیم و سفارش سازمان یا فرد حقیقی نباشد. دومین قدم، تولید محتوایی است که حقوق آن برای خودمان باشد و سومین قدم این است که به جای اینکه چرخه فروش را ایجاد کنیم به فکر برقراری تعامل باشیم. من تمام عمرم را صرف یادگیری انیمیشن و تشکیل تیم حرفه‌ای کرده‌ام، قطعا چیزی در مورد مارکتینگ، مخاطب شناسی، فروش و…ندارم، پس بهترین کار این است که با مرکزی تعامل کنم تا چرخه تولید و فروشم را کامل کنم. کاری که ما با حضور در مجموعه «ویکست» انجام داده‌‌ایم.
اما برگردیم به «مجموعه انیمیشن چیا» که اولین تجربه خود در «میپ جونیور»را پشت سر گذاشت. چیا در چه مرحله‌ای از تولید قرار دارد؟
«مجموعه انیمیشن چیا» در سه فصل کار شده و هر فصل 52 قسمت است که تا الان 104 قسمت تمام و تا قسمت 13 فصل دوم پخش شده است. درحال حاضر در حال ساخت فصل سوم هستیم.